1963 – Freddie Mercury en mijn pa op Zanzibar

Het is nu zo’n vijftig jaar geleden; eind 1963 zijn mijn vader en Freddie Mercury niet ver van elkaar verwijderd geweest. Beiden bevonden zich in dat jaar op Zanzibar in Stone Town. Mijn vader was op zakenreis en Freddy Mercury woonde weer bij zijn ouders na een tijd te hebben doorgebracht op een kostschool in India. Het zou een memorabel jaar worden – en wel in negatieve zin.

Zanzibar_1900_to_1920
Koloniaal Zanzibar
bron: Wikipedia
220px-Stone_Town_carved_door
Deur in Stone Town

Wat mijn vader op Zanzibar deed valt niet meer te traceren maar het zal ongetwijfeld met de tabakshandel te maken hebben gehad. Freddie Mercury’s vader was koloniaal ambtenaar voor de Britten geweest. Ik zeg ‘geweest’ want de kolonie (protectoraat) was zojuist opgegeven en overgedragen aan de Sultan van Zanzibar – en toen begon het gedonder. Terwijl mijn vader door de straten van Stone Town liep zag hij de voortekenen van een gebeurtenis die je gerust Afrika’s eerste genocide van na de Tweede Wereldoorlog kunt noemen. Op veel huisdeuren (die vaak op schitterende Omaanse wijze waren bewerkt) prijkte een met witte verf aangebracht kruis of ‘X’. De uitleg die mijn vader kreeg was dat achter zo’n voordeur een Aziaat of Arabier woonde. ‘s Nachts trokken Afrikaanse revolutionairen erop uit om deze deuren te markeren. ‘Maar waarom?’ vroeg mijn vader. Het antwoord dat hij kreeg was: ‘Om de onderdrukkers te intimideren.’ Het bleef zeker niet bij intimideren. Op 12 januari 1964 volgde een staatsgreep (‘revolutie’) die bijzonder bloedig uitpakte. Naar schatting vonden 5.000 tot 12.000 Arabieren en Aziaten de dood. http://nl.wikipedia.org/wiki/Revolutie_van_Zanzibar.

Maar eerst terug naar Freddie Mercury die wellicht in een van de gemarkeerde huizen woonde. Op internet heb ik geprobeerd informatie te vinden over hoe zijn familie de revolutie op Zanzibar beleefde en wat de gevolgen voor hen waren (hij was immers van Aziatische afkomst). Wat ik hierover aantrof doet vaag aan en geeft weinig details. Lees bijvoorbeeld dit stuk dat afkomstig is uit de Britse krant de Daily Telegraph: When he left school, now known as Freddie, a nickname given to him by schoolmates, he returned to Zanzibar, but its independence in 1963 was followed by a revolution which saw the largely poor Africans involved in riots which targeted the wealthier Indian population. Freddie’s family, fled to London in 1964 and settled in Feltham, swapping a life of servants for a semi-detached home in the suburbs. In de documentaire ‘Freddie Mercury the untold story’ (part 4) is het enige dat zijn moeder opmerkt (met een goede dosis Britse understatement) over de revolutie die haar bestaan op zijn kop zette en haar familie het leven had kunnen kosten: ‘It was very frightening.’ En ook de makers van de ‘untold story’ gaan volkomen voorbij aan de naar schatting 5.000 tot 12.000 doden. Zie voor de uitspraak van Freddie’s moeder het fragment op 3:00 minuten van de documentaire:

Zie voor meer informatie over de documentaire: http://www.imdb.com/title/tt0272620/

Wie niet voorbij zijn gegaan aan de slachting zijn de makers van de documentaire Africa Addio (1966). Door over het gebied te vliegen waar de massamoord plaatsvond wisten zij aangrijpende filmopnamen te maken – met dank aan de afwezigheid van luchtafweer. Bij het bekijken van deze beelden vraag ik mij af – als ze niet waren gemaakt, hadden we dan überhaupt iets geweten over de massamoord? Een genocide die merkwaardigerwijs nauwelijks aandacht genereert, hoe kan dat? Mijn theorie daarbij is dat het de ‘onderdrukkers’ waren die werden opgejaagd en vermoord door de ‘onderdrukten’. En aan dode ‘onderdrukkers’ heeft onze publieke opinie veelal geen boodschap. Daarbij wordt gemakshalve vergeten dat de grenslijn tussen onderdrukkers en onderdrukten nooit scherp te trekken is en dat tijdens zo’n revolutionair ‘proces’ altijd vele ‘onschuldige’ slachtoffers te betreuren zijn.

De documentairefilm Africa Addio had in ieder geval een grote impact op de Europeanen in koloniaal Afrika en in Zuid-Afrika. In Rhodesië stroomde het Europese publiek massaal naar de bioscopen om de schokkende beelden te zien. Naast Zanzibar waren nog vele andere opnames te zien van de ontwrichtingen die de opeens ingezette dekolonisatie in Afrika teweeg bracht zoals etnische conflicten, ongecontroleerde plezierjacht en strooptochten in de wildparken in Kenia en Tanzania, de slachting van burgers (Congo) en missionarissen en de brute gevolgen van burgeroorlog en revolutie. Het joeg hele volkstammen in koloniaal Afrika angst aan en het zou mij niets verbazen als de beelden van  Africa Addio er mede toe geleid hebben dat de blanken in Rhodesië en Zuid-Afrika zich zo hardnekkig bleven verzetten tegen de komst van het one-man-one-vote systeem waarmee de Afrikanen aan de macht zouden komen. Er is veel kritiek op de film uitgeoefend omdat er kwistig gebruik wordt gemaakt van het ‘shockeffect‘ en gedramatiseerde teksten. En de filmmakers zijn beschuldigd van racisme omdat ze blanken maar al te vaak als ‘beschaafde lichtgestaltes’ neerzetten terwijl de Afrikanen veelal worden geportretteerd als ‘onbeschaafde wildemannen’. Dit provoceerde de meningsvormers die het destijds (midden jaren zestig) in de media meer en meer voor het zeggen kregen. Zij wilden het ‘jonge Afrika’ vooral een kans geven en optimisme over het continent verspreiden. Er werd dus heel fel op Africa Addio gereageerd en de opvatting van de filmmakers (‘het gaat mis in Afrika) moest gesmoord worden. Je zou kunnen zeggen dat de film bij een voorbije tijd hoorde en buiten de moderne toon viel. Of was het juist zijn tijd vooruit? Want inmiddels hebben in Afrika nog veel meer schokkende gebeurtenissen plaats gevonden, zoals hongersnood, diverse burgeroorlogen en de genocide in Rwanda. Hoe dan ook inmiddels is er ook een positieve ontwikkeling op gang gekomen. Zo lijkt er zich eindelijk een Afrikaanse middenklasse te ontwikkelen – de voorwaarde voor een werkzame democratie. Zie voor meer commentaar op Africa Addio: http://en.wikipedia.org/wiki/Africa_Addio.

Wat mijns inziens in ieder geval buiten twijfel staat zijn de filmopnames die van Zanzibar zijn gemaakt vanuit een vliegtuig. De meeste muziekliefhebbers zullen het met mij eens zijn dat het een geluk is dat Freddie zich niet tussen de samengedreven en in paniek rennende mensenmenigte bevond. Zie hieronder het aangrijpende filmfragment, maar wees gewaarschuwd op deze film zijn op zijn zachtst gezegd geen prettige beelden te zien (zie vanaf filmfragment 0:59:59)

Toen mijn ouders de film in de drive-in bioscoop van Salisbury zagen schrokken ze zich een hoedje. En in een tijd van ‘überbrave’ televisieprogramma’s kwam dit nog harder binnen dan het vandaag de dag zou doen. Door Africa Addio registreerden mijn ouders de absolute horror, een gruwelijk voorland indien ze zouden blijven in Rhodesië, een land dat in hun ogen onherroepelijk gedoemd was om dezelfde weg op te gaan. En mijn vader zag nu pas voor het eerst waartoe de witte kruisen op deuren hadden geleid. Hij wist natuurlijk niet dat Freddie het overleefde en intussen veilig in Londen aan zijn muziekcarrière kon werken. De Bohemian Rhapsody kon worden gemaakt: ‘BoHo as its known is now one of the most popular songs of all time, and arguably the pinnacle of Freddie Mercury and all his talents – songwriter, composer, studio innovator, crossover artist, music video pioneer, thespian, icon and singer.’ (uit: musicroom). Zie: http://www.youtube.com/watch?annotation_id=annotation_512167&feature=iv&list=PLA6C8C05530040EF8&src_vid=fJ9rUzIMcZQ&v=fJ9rUzIMcZQ

Trouwens, op 12 januari 2014 zal ik toch even stil staan bij de vergeten genocide. Immers iemand moet het toch doen.